Agurra

Azken posta honegaz agurtu nahi zaituztet. Espero dot nire bloga interesgarria iruditu izana eta bertan jarritako informazioa interesgarria izateaz aparte, nire maskota Ilupa eta jarritako beste jokuekaz ondo pasatzea. Jakin deizuen hamen jarri dodazen irudi guztidxek Googleletik atera dodazela eta bideoak, bertan markaten dauen moduen, Youtube-tik.
Beste barik;

Aida Ortun Tapia

Urte bete eta 2 egun ditu; baina begira zelan irakurten duen!

umie leiduten

Idazten ikasteko faseak

Umeak 3-5 urte bitartean hasten dira idazten. Hala ere, esan beharrean nago adin finkorik ez dagoela idazten ikasteko baina bai ume guztiek fase berdinetatik pasatzen direla.

espazioa

1.maila: idazte ekintza imitatu

Idazte ekintzaren keinuak imitatzen dituzte maila honetan, baita helduek duten grafiaren zenbait ezaugarri formalak ere:

• Irudirik ez, ikurrak dira.
• Linealitatea. Lerroak horizontalean egiten dituzte eta ondo mantentzen dituzte.
• Elementu grafikoen banaketa. Grafiak bareiziak agertzen dira eta bata bestearen ondoan (horrela ikusi dutelako egunkarietan, aldizkarietan,...)

Irudikapen grafikoen elementuen propietatei dagokionez:

• Borobil, makilatxo, gako eta abarrenkonbinaketak letratzat joko dituzte.

Fase honen hasieran, umeak ez ditu letrak zenbakiak eta irudiak bereizten. Amaieran, ordea, bai.
Ibilbidearen urratsak:

• "idazkera" bereizgabea: hasiera batean ez ditu marrakia eta idatzia bereizten:

1. Hasiera batean letra eta zenbakiak nahasten ditu.


2. Grafia guztiak antzera egiten ditu baina era ezberdinez interpretatzen ditu


3. Idatzitakoak eta irudikatu nahi duenak harremana dute. TXIMELETA eta lehoia (umeek tximeleta jartzen duen lekuan lehoia irakurriko dute)


4. Izen eta objetuaren harreman hori modu globalean ulertuko dute. Hitza logograma balitz bezala ikusiko dute. Izen hori idazteko erabilitako unitateak ezin dira bereiztu ezta zatitu ere.


5. Umeentzat idaztea zerrendak idaztea da. Idaztea izenak idaztera mugatuta egongo da.

2.maila: idazkera bereiztuak sortzeko produkzio formalki arautua
espazioa Idatzien ezaugarri formalez interesatuak, letrak bakarrik idatziko dituzte, ez ikurrik ezta zenbakirik ere. Forma grafikoak letra konbentzionaletara hurbiduz doaz pseudoletrak agertuz. Zenbait kasutan letrak alderantziz adierazten dituzte, norabidea ez baitute ondo kontrolatzen oraindik. Lateralitatearekin arazoak izaten dituzte.

Idazkeraren ezaugarriak: kodearen funtzionamenduan 3 hipotesi sortarazten die:
espazioa 1- Kantitatearen hipotesia: gutxieneko ikur kopurua, zerbait adierazteko gutxienez letra bi behar direla konturatzen dira.
espazioa 2- Barneko aldaeraren hipotesia: ikur kopuru ezberdin asko izan behar dute letra berdin askok ez baitute izendatzeko balio. Hasiera batean errepertorio txikia dute, euren izenaren letrak baino ez.
espazioa 3- Kanpoko aldaeraren hipotesia: idazki desberdinek gauza ezberdinak adierazteko alde objetiboak eduki behar dituzte (ikur grafikoen ordena aldatu eta ikur grafiko desberdinak erabili, ikur berdinek esanahi berbera adierazten baitute).

espazioa Hainbat letra irudikatzeko gai da eta letren zenbait izen ere ezagutuko ditu, baina balio fonetikorik eman gabe. Maila honetan hitzak logograma bezala ikusten ditu nahiz eta globaltasun horren barruan letrak daudela ohartu.
Ezistitzen ez dena ezin dela idatzi uste dute.

3.maila: hitzaren zatitze silabikoaz sortutako produkzioa
espazioa Fase honetan idatziak ahozko hizkuntzaren soinuekin harremana duela konturatzen da: idazkia = objetua irudikatzen duten hitzen osagaien bilduma. Umearentzat idazkia ez da hitz globala izango (logograma), hitzen elementuak, letrak identifikatuko dituzte bertan.

espazioa Idatziaren barne egitura ulertzeko hitzaren soinuen analisia (silaba) egin behar du, hitzen eta soinuaren arteko lotura aurkituz: silaba bat = soinu bat = letra bat.

espazioa Honegatik egingo dituen hipotesiak honakoak izango dira:
espazioa - Kantitatezko korrespondentziaren hipotesia: zenbat silaba hainbat letra, baina silaba edozein letraz irudikatuz.
espzaioa - kalitatezko korrespondentziaren hipotesia: silaba bakoitza duen soinuren baten grafemarekin idatzi. Erlazioa topatzen saiatzen dira soinuaren arabera (balio fonikoa zein den identifikatu).

Baina honek gatazka kognitiboak eragiten dizkio haurrari:
espazioa - Gutxieneko kantitatea (monosilaboen arazoa): mahaia (ma), zu (u)
espazioa - Letrak errepikatu: patata (aaa).
espazioa -Berdin idazten diren hitz ezberdinak. Kasu hauetan letra bat gehitzen du hitzak desberdintzeko: balea, kalea (aea, aeal).
espazioa - Nahiz eta gauza bat idazten jakin ez, askotan saiatu egingo dira.

espaz

Sarritan ez dugu umeak idatzitakoa ulertuko, horregatik komenigarria da zer jarri duen galdetzea eta guk ondoan idaztea.

espazio

4.maila: hitzaren zatitze silabiko alfabetikoaz sortutako hitzaren produkzioa espazioa Hizkuntz idatzia eta ahozko hizkuntzaren arteko soinu korrespondentzia aurkituko du fase honetara iristean. Hasiera batean letra bakarra identifikatuko du, baina, maila honetan, grafema bat baino gehiago idazten dute silaba bakoitzeko (kontzientzia fonologikoa harut dutelako).

espazioa
Lehenengo bokal tonikoak irudikatuko ditu (azentodunak) eta hasierako kontsonanteak (Lorea = Lrea). Baina honek problema bikoitza suposatzen du:
espazioa - Fonema guztiak identifikatzea.
espazioa - Fonemak nola idazten diren jakitea.

esSekuentzia guztia ezagutzen ez dutelako edo identifikatzen ez dutelako ez dituzte hitz batzuk osorik idatziko, ez dakizkitenak ez dituzte jarriko. Belarriek jasotzen duten eran idazten dute. Idazkera naturalaren maila.

es
espazioa Normalean hitzen arteko tartea markatuko dute baina ez beti. Hala ere, gutxienez sujetua eta predikatuaren arteko tartea desberdinduko dute. Esan beharra dut ere, entzun ez dutena ere idazteko gai dira baina ikasi dutelako.

espazioa

5.maila: hitzaren zatitze alfabetikoaz sortutako produkzio
espazioa Fase honetan letra eta soinuen arteko korrespondentzia fonetikoaz konturatuko dira, soinuen balio konbentzionalaren gainean oinarrituta. Badakite soinua eta grafiaren arteko erlazioa zein den.

es
espazioa Hizkuntza idatziaren kodea ondo ezagutzen dute eta ahoskatu ahal duten guztia paperean idatz dezakete.
es

espazioa Idazteko estrategia berriak erabiliko ditu, sekuentzia fonetikoak aztertuko dituzte eta sekuentzia horretako unitate fonetiko txikienak ere irudikatuko dituzte (h barne). Honetarako ikur konbentzionalak erabiliko dituzte.
es

Baina aurreko faseetan moduan, honetan ere, arazoak sortzen zaizkie:
espazioa - Silabaren oinarrizko eskemari (kontsonante + bokala) erantzuten ez dioten silabak agertzen direnean.
espazioa - Oztopo ortografikoak dituzte, ez besterik.
espazioa - Letra guztien grafiak ikastea kostatzen zaie.

Nahiz eta Lehen hezkuntzako zikloetarako izan, hemen aurkezten dizuet web-orri interesgarri bat. Klikatu

Irakurtzen ikasteko faseak

Umeari irakurtzen erakutzi behar zaio; ikaskuntza prozesu horretan hiru fase daude. Faseak erlazionatuta egon arren guk jakin behar dugu zein den umearen garapen erreala. Fase hauek umearen diagnosia egiten lagunduko digute. Ikusi behar dugu zein fasean dagoen edo zein fase artean eta ondoren horren arabera aktibitateak planifikatu.

Idazle guztiak ez datoz bat fase hauekin baina denak uste dute hiru aldi daudela irakurtzen eta idazten ikasteko.

FRITH (1938) : irakurtzen ikasteko aldiak 3 (gehien zabaldu dena hau da)
FERREIRO eta TEBEROSKY (1979 1999) : 5 fase bereizten dituzte. Hauen sailkapena 4-7 urte bitarteko haurren idazketa interpretatzeko, ulertzeko, sailkatzeko balio zaigu. Berauek idatziriko lanak “Los sistemas de escritura en el desarrollo del niño” eta “Psicopedagogia de la lectura y la escritura”.

Irakurtzen ikasteko faseak (planteamendu hauetan ez da adinik markatzen, umearen araberakoa da)

espazioa Fase logografikoa (hitzak identifikatu): haurrak mundu idatziaz interesa ikusten duenean hasten da fase hau (imitazioak egiten hasten dira). Fase honek bi ezaugarri ditu:

• Badakite hitzek esanahia dutela eta idatzitakoa ahoz esan ahal dela eta alderantziz.


• Hitzak modu globalean irakurtzen dituzte (irudiak/ikurrak logograma bezala identifikatzen ditu)

espzaioa Honek bere irakurmena mugatzen du dakienera soilik, umeak ez dakielako dekodifikatzen. Ipuin, marrazki bizidun, lagun, janari poteen... izenak identifikatuko ditu baina bakarrik hitz horiek aurretik azaldu badizkiogu (irudiak osotasunean baldin eta adez aurretik hitz horien esanahia azaldu badiogu); buruz ikasitakoak badira.

espazioa Helburu bat lortzeko erabiltzen dituzten estrategiak: ez ditu hitzak deszifratzen (gai ez delako) baina hitzak aurkitu eta identifikatuko ditu baldin eta esanahia ezagutzen badu. Askotan, antzekoak direnean, hasieran nahastu egiten dituzte. Adibidez: Jasone/Josune. Testuinguruaren ezaugarriak ere kontutan izango ditu logografia horiek desberdintzeko. Honela lortzen ez badu galdetu egingo du.

espazioa Metodoa: imiotazioaren “eraginez” badakite irakurtzeko burua mugitu behar dela. Baita altuz edo ixilik egin daitekeela, beraz, eurek ere, beraien irakurketetan berdin egingo dute. Altuz irakurriko dutena, batez ere, dakiten pasarteak izango dira (zenbait ipuinen irudiak eta letrak erlazionatuta daudela konturatuko dira) eta atzamarraz markatuko dute zer dauden irakurtzen (hasieran saioak egingo ditu atzamarra eta ahotzaren arteko abiadura antzekoa izan dadin). Orrialdeak ete pasatuko ditu eta idatzita egon zitekeen antzeko zerbait irakurtzeko gai dira (behin eta berriz entzundako ipuinetan, adibidez).

espazioa Motibazioa: egiten dituzten irakurketen imitazioak oso motibagarriak ikusten dituzte. Gainera imitazioa ekintza sozial baten barneratze prozesuaren adierazgarria da.

Fase alfabetikoa (fonemak, kodea, grafia aurkitzea): fasen honetan kontzientzia fonologikoa garatzen da. Hauek ikur idatzien dekodifikazioa ahalbidetuko die. Badaki fonemak elkartu ahal direla esanahiak aurkitzeko. Hitzen soinuak (irudikatzen dituzten letrak) hitz bakoitzean hurrenkera (ordena) jakin batean agertzen direla. Hurrenkera hori aldatuz gero, hitzaren esanahia ere aldatzen da.
Adibidez: txiro – txori.

Fase honetako ezaugarriak: badaki esanahia aurkitzeko letrak dekodifikatu behar dituela (grafiaz-grafia); horretarako grafia bakoitzaren soinua identifikatu behar du eta hurrenkeraz ohartu. Honen ondorioz, testuinguruaz gain, elementu grafikoen ezaugarriak kontutan hartuko ditu. Honek autonomia gehiago ematen dio umeari, inori galdetu barik identifikatuko baititu hitzak eta esaldiak. Ezagutzen ez dituen hitzak ere esateko/irakurtzeko gai izango da grafiak bereizten baititu.

Arazoak: gehienetan arazoak ematen dira p, d, b, ts, tz, tx... hizkien artean. Horren ondorioz berdin irakurtzen ditu labur eta lapur (nahastu ditzake).

Kasu honetan galdera ez da izango “Zer da?” baizik eta “Zer esan nahi du..?”. Dena den, oraindik, testu osoa ulertzeko nagusien laguntza eta eredua beharko du. Hala ere, esanahi osoko unitateak irakurtzeko gai da (testu txikiak).

Fase Ortografikoa: Fase honetan irakurketa umeentzat testua ulertzea da, testuaren ulermen globala. Irakurtzea ez da testua dekodifikatzea bakarrik, irakurtzen dutenaren esanahia bilatuko dute. Fase honetan hitzen barruko grafietan jartzen dute beraien atentzioa.

Fase ortografikoan morfematan (esanahia duten unitaterik txikienatan) jartzen dute beraien atentzioa. Badakite hitzetan esanahiak topa ditzaketela eta hauek aldatuz gero, esanahia aldatzen dela. Beraz, beraien irakurketaren helburua esanahia aurkitzea izango da.

Fase honen ezaugarriak:

• Testuinguru semnatikoak: badakite testuinguru desberdinetan hitz berberak esanahi desberdinak izan ditzakeela.


• Testuinguru sintaktikoak: hitz batek funtzio sintaktiko ezberdin bete ahal dituela testuinguruaren arabera. Adibidez: "Zuri"= izena, adjektibo...


• Hitzen ezaugarriak


• Letren identitatea eta hurrenkera, baldin eta zentzua duten unitateetan biltzen badira.

Umeak erabiliko duen estrategia hurrengoak izango da:

• Dekodifikazioa eta irakurketa globala: dekodifikazioa eta letren hurrenkerarekin jarraituko du esanahia topatu nahian.

ESANAHIA da fase honetako hitz gakoa. Aurreikusi daitekeen moduan, beraz, testu osoaren esanahi globala aurkitzeak motibatuko du umea.

Santillanak irakaslearentzako koadernilo batean Faseak zeintzuk diren azaltzen digu (gazteleraz).

Ikasketa eta irakurketa esanguratsua

Nork bere esanahia erantsi behar dio jakintzari bere esperientzien bidez. Ikastea ez baita jakintzak pilatzea. Bakoitzak bere ñabardura, bere irudia, bere esanahia eduki behar du kontzeptu bati buruz.

espazioa Jakintza berria zaharraren gainean txertatzen da (eraldatu, koordinatu, erlazionatu). Oinarri bat baldin badaukagu gauzak errazago ikasten ditugu (kontzeptuak), horrela ez bada gauzak nekez ikasiko ditugu eta arinago ahaztuko dira. Horregatik, umeekin ere dakitenetatik hasi behar dugu.

espzaioa Irakaslearen lana bitartekariarena da, honetaz aparte egoerak eskaini behar ditu, ikasleek beraien kabuz jakintza sarea eraiki dezaten. Honi buruzko ikuspuntua ikusteko Vigotsky erabiliko dugu.
VIGOTSKY - estrukturalismoaren oinarria - honen barruan: garapen hurbileko eremuak daude:

• Garapen errealeko eremua (bere kabuz umeak egin ahal duena).


• Garapen Hobereneko eremua: beste pertsona baten laguntzarekin egin ahal ditugun gauzak.

espazioa Garapen errealeko eremuaren eta garapen Hoberenaren artean garatzen den tarteari garapen hurbileko eremua esaten zaio. Adibidez: umeak lau hitz irakurtzen ditu (GE) honen GH testu osoa irakurtzea litzateke. Guk laguntzen badiogu eta osoa irakurtzen badu (GE) honen GH liburu osoa irakurtzea litzateke. Garapen hoberena ez da inoiz amaitzen beti eskatzen baita gehiago. Garapen hurbileko eremua honetan ematen den prozesua litzateke.

Hau indibidualki egin behar da bakoitzaren Garapen erreala kontutan hartuz.

Ikaslearen zeregina

Jakintzaren eraikitzaile aktiboa (jakintza ez dator kanpotik, jakintza ez da pilaketa hutsa. Jakintza zaharrak berritu, egokitu, eraldatu).

espazioa Ez dugu pentsatu behar haurrek ez dakitela ezer hizkuntza idatziaz lehen uste zen bezala. Letra inprimatua zer den badakite, baita ahoz esaten den paperean idatzi dezakegula. Guzti hau kontutan harturik irakaslearen lehenengo lana hizkuntza idatziaz zer dakiten aurkitzea da. Identifikatzea zein den garapen errealeko eremua kontutan harturik ume guztientzat ez dela berdina.

espazioa Haurrek, eskolan sartu orduko, hizkuntza idatziari buruzko ideiak eta esperientziak egiten dituzte; askotan okerrak. Kontutan hartu behar dugu dakitena ez dela zuzena osoa eta ez datorrela bat helduok dakigunarekin, baina ideiak izaten hasten dira. Hau inportantea da zeren eta bakarrik ikasiko dute hizkuntza idatzia lantzen baldin eta hau ematen den. Ez dute mozketarik ikusi behar irakurketaz dakitenaz eta eskolan irakatsitakoaren artean. Adibidez: etxean egunkaria ikusten du eta gero gelan fitxak irakurtzen ikasteko esaten diote. Garrantzitsua da beraien jakintza zaharrak erabiltzea jakintza horien gainean berriak eraikitzeko.
Guk emaitza emanez gero, haurrek ezin izango lukete hipotesirik egin eta beraz ez lukete aukerarik izango oker egin dutena ikusteko… emaitza eman baino lehen egoera. Beti gogoratu behar dugu garrantzitsuagoa dela umeek egin ahal diguten galdera guk ikasleei aldez aurretik eman nahi diegun azalpena baino.

Egoerak eskaintzea = material errealak eskaintzea (etxean ikusi dutena: egunkaria, aldizkaria…) material erreala erabiliz haurrak konturatuko dira testuen prozeduraz, ezaugarriez, izenburua jartzen den…

Ondorioa: ikasleak protagonistak izango dira

Idazten eta irakurtzen ikastea prozesu bat da, ibilbide bat, baina ez da prozesu osoa, hurbilpen bat da. Hurbilpen hau ez da bat-batekoa, astiro-astiro doa eta hizkuntza idatziaren ezaugarrietara eta erabilerarantz doa.

Irakurketa esanguratsuari buruz badago "Hik Hasi" aldizkarian Lontxo Oihartzabalek idatziriko artikulu interesgarri bat. Artikulu berean Mari Karmen Irastorzak eta Lone Errazkinek idatziriko beste artikulu interesgarria bat aurkituko duzue "Gure irakurketa eta idazketa prozesua". Benetan interesatuak bazaudete artikulua irakurtzea gomendatzen dizuet.

Hizkuntza idatziaren ikaskuntza Konstruktibismoaren ikuspuntutik

Orain arte (tradizionalki) elementu mekanikoei eman zaie garrantzia (irakurtzea = dekodifikatzea; eta idaztea = moduari).

espazioa Baina zer da idaztea eta irakurtzen ikastea? Ez da ariketa gutxi edo asko egin ondoren gertatzen dena, baizik eta prozesu baten emaitza. Orain arteko ustea jarduera batzuk errepikatzearen ondorioz ikasi egiten dela izan da. Baita testuingurutik kanpo egiten bazen ere. Horrelako ikasketa mota guztiek oinarrian teoria konduktibistak izan dituzte (hastapena: estimulu bati erantzun egokia ematea, erantzuna egokia eman ezean ZIGORRA, horrela hainbat saiakera erantzun egokia eman arte).

espazioa Gaur egungo teoriak beste bide batetik doaz; kontruktibismoatik hain zuzen ere. Konstruktibismoa ekarpen handienetarikoa da. Irakasle eta ikasleen zereginak eta rolak eraldatzea suposatzen baitu.

Zer da irakaslea metodo konstruktibistan?

Baliabideak eta egoerak eskaintzen dituen bitartekaria, jakintza ez baita kanpotik jasotzen den gauza bat, baizik eta ikasleek eraikitzen dutena. Horregatik ikaslearen zeregin nagusia ez da jakintzak pilatzea, jakintzak eraikitzea baizik.
Horretarako, ikasleak, jarrera aktiboa eduki beharko du.

Ikastea ez da jakintzak pilatzea baizik eta jakintza gaiaren irudikapen bat egitea, hau da, ikasgaia edo ikasi nahi denaren irudikapena; bakoitzak eraikitzen duena. Adibidez: zuhaitza: nik ezin dut zuhaitza sortu. Bakoitzak egin behar du bere irudikapena.

Nik jakintza gaien irudikapen ezberdinak egiten ditut, baina gero elementu guztiak elkartu eta jakintza sarea egiten dut. Hori izango da pertsona baten egitura kognitiboa.

Ikasle bakoitzak sare hori nork bere erara osatuko du. Ez dago modu bat eta bakarra egiteko; ondorioz, ikasle bakoitzak bere egitura kognitiboa edukiko du.

Sarea eraikitzeko prozesua: gauza bat ikasteko jakintzagai batera hurbiltzen naizenean ni hurbiltzen naiz dakidan guztiarekin eta gauza berri hori nire jakintza sarean txertatuko (sartuko) dut aurrekoarekin erlazionatuz. Txertatze horretan gauza bi gerta daitezke:
espazioa 1) Nirearekin bat etorri al da: inolako arazo gabe sortu ahal dut aurreko jakintzekin.
espazioa 2) Nirearekin ez dator bat: orduan arazo bat dago, jakintza sarea egokitu, eraldatu egin behar dut. Beti ere kontutan hartu behar da ikastea elementu berriak besteekin erlazionatzea dela. Honek esan nahi du bakoitzak bere maila duela eta jakintzenganako hurbilketa ere modu ezberdinez egin ahal dela, ez dago jakintza bat eta bakarra.

Irakaskuntza modelo ezberdinak Wikipedian azalduta dituzue. Zuzenean joateko klikatu hemen

espazioa Interesgarria izan daiteke ere Eusko Jaurlaritzak eta Habek kaleratutako boletina: Hizkuntzen ikaskuntza, irakaskuntza eta ebaluaziorako Europako Erreferentzi Marko Bateratua. Ikusteko Klikatu hemen.